آشنایی با مفاهیم پایه در اقتصاد خرد

بخش اول: مفاهیم پایه در اقتصاد خرد

آشنایی با مفاهیم پایه‌ی علم اقتصاد به افراد یک جامعه کمک می‌کند تا در تصمیمات اقتصادی خود، از تصمیمات جزئی روزمره گرفته تا تصمیمات اقتصادی مهم‌تر، آگاهانه‌تر عمل کرده و نسبت به وقایع اقتصادی، و بعضاً سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و …، با علم بیشتری جهت‌گیری نمایند. در این نوشته قصد داریم تا شما را با برخی از مفاهیم پایه در علم اقتصاد، البته به زبان ساده، آشنا کنیم.

همان‌گونه که در عنوان نوشته مشاهده می‌کنید، در بخش اول نوشته به مفاهیم پایه در اقتصاد خرد خواهیم پرداخت. اما بهتر است پیش از آغاز، با مفاهیم کلی اقتصاد خرد و اقتصاد کلان آشنا شویم.

 

تقسیم‌بندی اصلی علم اقتصاد

علم اقتصاد به‌طور کلی به دو شاخه‌ی اقتصاد خرد و اقتصاد کلان دسته‌بندی می‌شود.

۱/ اقتصاد خرد یا اقتصاد میکرو:

موضوع اقتصاد خرد بیشتر رفتار مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان، تحلیل بازار، عوامل موثر بر عرضه و تقاضا و … است. به طور کلی اقتصاد خرد رفتارهای اقتصادی گروه‌های منفرد را مورد بررسی قرار می‌دهد.

 

۲/ اقتصاد کلان یا اقتصاد ماکرو:

موضوع اقتصاد کلان رفتارهای اقتصادی در سطح کلی، مانند اقتصاد ملی، اقتصاد جهانی و …، است. شاخص‌هایی مانند تولید ناخالص داخلی، تورم و … ، که احتمالاً لااقل اسم آن‌ها را شنیده‌اید، در حوزه‌ی اقتصاد کلان مورد بررسی قرار می‌گیرند.

 

برخی مفاهیم پایه در اقتصاد خرد:

۱/ عرضه و تقاضا

در مورد مفهوم عرضه و تقاضا در اقتصاد میتوان به طور ساده گفت که، زمانی که تقاضا برای یک کالا یا خدمت افزایش می‌یابد قیمت آن کالا یا خدمت افزایش می‌یابد و بالعکس. همینطور زمانی که عرضه‌ی یک کالا یا خدمت افزایش یابد قیمت آن کاهش پیدا میکند و بالعکس.

همانطور که می‌بینید این مفهوم به صورت ملموس در زندگی روزمره قابل مشاهده است. البته مفهوم عرضه و تقاضا در اقتصاد پیچیده‌تر از تعریفی است که در این نوشته از آن داده شده است. به عنوان مثال یکی از پیش‌فرض‌های این مفهوم آن است که هیچ کدام از مصرف‌کنندگان یا تولیدکنندگان توانایی تاثیرگذاری بر قیمت‌ها را ندارند و بازار کاملاً به صورت رقابتی است.

 

۲/ مطلوبیت نهایی نزولی

برای توضیح ساده‌ی این مفهوم می‌توان گفت هرچه استفاده از یک محصول بیشتر باشد مطلوبیتی که فرد از مصرف آن محصول به دست می‌آورد کمتر خواهد شد. مثلاً زمانی که شما شروع به خوردن یک خوراکی مثل شکلات می‌کنید، هر چه تعداد شکلات‌هایی که می‌خورید بیشتر شوند شما لذت کمتری از خوردن آن شکلات‌ها می‌برید.

 

۳/ هزینه‌ی فرصت

هزینه‌ی فرصت یا هزینه‌ی فرصت از دست رفته به معنای فرصت‌هایی است که ما به خاطر برگزیدن یک گزینه، از دست داده‌ایم. از آن‌جا که منابع در اختیار انسان، مثل پول، زمان، انرژی و …، محدود هستند، بشر همواره و در هر لحظه در حال پرداخت هزینه‌ی فرصت است. به عنوان یک نمونه‌ی ساده، زمانی که شما تصمیم می‌گیرید یک ساعت را به ورزش کردن اختصاص دهید، شما از نظر زمانی به اندازه‌ی یک ساعت فرصت انجام کارهای دیگر مثل استراحت، تماشای فیلم و … را از دست داده‌اید.

در برخی موارد هزینه‌ی فرصت قابل محاسبه بوده و جهت اتخاذ تصمیمات مدیریتی بهتر توسط حسابداران مدیریت محاسبه می‌گردد. اما در بسیاری موارد، نظیر مثال ذکر شده، هزینه‌ی فرصت قابل محاسبه‌ی دقیق با معیار پول نیست.

 

۴/ کالای مکمل

منظور از کالای مکمل کالاهایی هستند که برای قابل استفاده شدن به یکدیگر نیازمند هستند. به عنوان مثال لاستیک ماشین و ماشین دو کالای مکمل هستند.

 

۵/ کالای جانشین

منظور از کالای جانشین کالایی است که قابلیت جایگزین شدن با کالای دیگری را دارد.

 

۶/ مفهوم کشش

منظور از مفهوم کشش، به بیان بسیار ساده، تغییر رفتار مصرف‌کننده در واکنش به تغییر قیمت یک کالا است. کشش یکی از مفاهیم اساسی در اقتصاد خرد است. و برای آن انواع مختلف با فرمول‌های محاسباتی گوناگونی تعریف شده است. شاید ذکر چند نمونه مفهوم کشش را برای شما روشن‌تر سازد.

کالایی مثل آب معدنی، که کیفیت آن چندان قابل تغییر نیست، را در نظر بگیرید. فرض کنید که تعداد زیادی کارخانه‌ی تولید آب معدنی در شهر وجود دارند. در چنین شرایطی در صورتی که یکی از این کارخانه‌ها قیمت محصول خود را افزایش دهد، مصرف‌کننده حاضر به پرداخت این مازاد نبوده و رو به مصرف کالای جایگزین ارزان‌قیمت‌تر می‌کند. در چنین شرایطی گفته می‌شود که این محصول کشش قیمتی بالایی دارد. یعنی با افزایش قیمت این کالا تقاضا به مقدار زیادی کاهش می‌یابد.

با توجه به مثال ذکر شده، می‌توان نتیجه گرفت که کالایی که هیچ جایگزینی ندارد نسبت به افزایش قیمت کاملاً بی‌کشش است. یعنی با افزایش قیمت کالای بدون جایگزین میزان تقاضا تغییری نمی‌کند.